Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος αποκαλύπτει τη φρίκη του μέσα από μαρτυρίες και αποδεικτικά στοιχεία για μαζικούς τάφους που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του καθεστώτος Άσαντ.
Στην πόλη Κουτάιφα, κοντά στη Δαμασκό, ο 55χρονος Φαγιάντ αλ-Χασάν περιγράφει στην Washington Post την εφιαλτική εμπειρία του ως καθαριστής. Για τρία χρόνια, από το 2014, ήταν αναγκασμένος να απομακρύνει πτώματα από ψυγεία φορτηγών και να τα τοποθετεί σε βαθιές τάφρους. Το σημείο όπου εργαζόταν αποτελεί έναν από τους τουλάχιστον 10 μαζικούς τάφους που έχουν εντοπιστεί μόνο στην περιοχή της Δαμασκού, ενώ η Διεθνής Επιτροπή για τους Αγνοούμενους εκτιμά την ύπαρξη έως και 66 τέτοιων τάφων στη Συρία.
«Δεν μπορούσα να κοιμηθώ χωρίς να ξαναβλέπω τη σκηνή», λέει ο Χασάν, ενώ περιγράφει τις απειλές που δεχόταν από στρατιώτες: «Αν δεν τους πετάξεις, θα πετάξουμε εσένα μαζί τους».
Ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ, Στίβεν Ραπ, που επισκέφθηκε μαζικούς τάφους στη Συρία, χαρακτήρισε το σύστημα «μια μηχανή θανάτου», συγκρίνοντάς το με τις ναζιστικές πρακτικές. Ο Ραπ συνεργάζεται με διεθνείς οργανισμούς για τη συλλογή στοιχείων που ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντικές δίκες για εγκλήματα πολέμου.
Στο στρατόπεδο φυλακών της Σεντάγια, έγγραφα αποκαλύπτουν τη γραφειοκρατική ακρίβεια με την οποία το καθεστώς κατέγραφε τους θανάτους. Ένα μητρώο του 2015 περιλάμβανε 25 κρατούμενους που καταγράφηκαν ως «πτώματα» για μεταφορά σε στρατιωτικό νοσοκομείο, ενώ άλλοι 18 καταγράφηκαν την επόμενη μέρα. «Ακόμα και οι μαζικές εκτελέσεις ήταν υποκείμενες στη γραφειοκρατική διαδικασία», ανέφερε ο Σάντι Χαρούν, υπεύθυνος τεκμηρίωσης.
Μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, συγγενείς αγνοουμένων συνέρρευσαν σε φυλακές και νεκροτομεία αναζητώντας αγαπημένα τους πρόσωπα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, συγγενείς έσκαψαν σε μαζικούς τάφους, ενώ οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων προειδοποιούν για την ανάγκη προστασίας αυτών των χώρων.
Στο νεκροτομείο του νοσοκομείου Μουτζαχίντ στη Δαμασκό, δεκάδες πτώματα, πολλά από τα οποία φέρουν σημάδια κακοποίησης, παραμένουν χωρίς ταυτοποίηση. Η Χαντίτζα Άλι Μοχάμεντ, που αναζητούσε τον γιο της από το 2014, δεν κατάφερε να τον αναγνωρίσει ανάμεσα στα πτώματα. «Πού είναι τα σώματα;» αναρωτήθηκε με δάκρυα.
Περισσότεροι από 150.000 άνθρωποι εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Η ανασκαφή και ταυτοποίηση των θυμάτων από τους μαζικούς τάφους ενδέχεται να χρειαστούν δεκαετίες, όπως συνέβη στη Βοσνία μετά τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα.
Ο επικεφαλής ιατροδικαστής, Μοχάμεντ Τζαφράν, δήλωσε ότι πολλά από τα σώματα φέρουν ενδείξεις αφυδάτωσης και υποσιτισμού, υπογραμμίζοντας τις άθλιες συνθήκες κράτησης. Η νέα συριακή διοίκηση, υπό την οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), έχει αναλάβει την προστασία των ταφικών χώρων, αν και οι δυνατότητές της παραμένουν περιορισμένες. Διεθνείς οργανισμοί ζητούν αυξημένη υποστήριξη για την ανάσυρση και ταυτοποίηση των θυμάτων, ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη.