Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε ζήτημα άρσης του τουρκικού casus belli, συνδέοντάς το με την ενδεχόμενη συμμετοχή της Άγκυρας στα ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα. Σε συνέντευξή του στον ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΪ, ανέφερε πως οποιαδήποτε συνεργασία της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτόν τον τομέα προϋποθέτει ομοφωνία των κρατών-μελών, καθώς άπτεται του τομέα των εμπορικών σχέσεων.
Ο κ. Μητσοτάκης υπογράμμισε ότι θα θέσει το ζήτημα και απευθείας στον πρόεδρο της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, με τον οποίο διατηρεί –όπως δήλωσε– καλή επικοινωνία. Αν και δεν έχει οριστεί ημερομηνία για τη συνεδρίαση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας, άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο για συνάντηση στη Χάγη στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής του NATO στο τέλος Ιουνίου.
Ο πρωθυπουργός εξήγησε ότι η άρση του casus belli, της απειλής πολέμου που εξέδωσε η Τουρκία το 1995 σε περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια –όπως έχει δικαίωμα–, αποτελεί προϋπόθεση για συμμετοχή της Τουρκίας σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία. «Δεν μπορείς να διεκδικείς είσοδο σε ευρωπαϊκούς μηχανισμούς και ταυτόχρονα να απειλείς με πόλεμο μία ευρωπαϊκή χώρα», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Το θέμα αναμένεται να τεθεί στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της 27ης Μαΐου, το οποίο θα εγκρίνει τον κανονισμό Safe, που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση ευρωπαϊκών αμυντικών έργων. Αν και ο μηχανισμός Safe θα υιοθετηθεί με ειδική πλειοψηφία (QMV), και όχι με ομοφωνία, στο σχετικό κείμενο έχει περιληφθεί η αναφορά σε «ομονοούντες» («like-minded»), γεγονός που αξιοποιεί διπλωματικά η Αθήνα.
Από πλευράς Άγκυρας, εκφράζεται ικανοποίηση για τις προοπτικές συμμετοχής στα ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα, παρά τις ελληνικές αντιδράσεις. Πηγές του τουρκικού υπουργείου Άμυνας κάνουν λόγο για προσπάθειες περιθωριοποίησης της Τουρκίας, οι οποίες –όπως τονίζουν– είναι καταδικασμένες να αποτύχουν. Παράλληλα, επαναλαμβάνουν ότι η Τουρκία αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας, ως μέλος του NATO, του ΟΑΣΕ και υποψήφια χώρα της Ε.Ε.
Επιπλέον, τουρκικές επενδύσεις, όπως η εξαγορά της ιταλικής Piaggio από την εταιρεία Baykar (συμφερόντων της οικογένειας Ερντογάν), συνιστούν έμμεσους διαύλους συμμετοχής μέσω ευρωπαϊκών κοινοπραξιών.
Την ίδια ώρα, τουρκικά ΜΜΕ, όπως η «Τουρκιγιέ», χαρακτήρισαν «σκανδαλώδη» την πρόταση Μητσοτάκη για σύνδεση της άρσης του casus belli με την πρόσβαση της Άγκυρας σε αμυντικά κονδύλια της Ε.Ε., ενώ γίνεται λόγος για ελληνική κινητοποίηση με στόχο να μπλοκαριστεί η τουρκική συμμετοχή.
Το casus belli αποτελεί κρίσιμο αγκάθι στις ελληνοτουρκικές σχέσεις από τις 8 Ιουνίου 1995, όταν η τουρκική Εθνοσυνέλευση ενέκρινε ομόφωνα εξουσιοδότηση προς την κυβέρνηση της Τανσού Τσιλέρ να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα, ακόμη και στρατιωτικά, εναντίον της Ελλάδας, αν εκείνη προχωρούσε στην επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης.
Η απόφαση αυτή ήταν απάντηση στη νόμιμη δήλωση της Ελλάδας κατά την κύρωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, ότι διατηρεί το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα. Η τουρκική απειλή πολέμου συνδέθηκε επίσης με το ζήτημα των γκρίζων ζωνών και ενισχύθηκε από την κρίση των Ιμίων το 1996, η οποία εξακολουθεί να ρίχνει βαριά σκιά στις διμερείς σχέσεις.
Από την πρώτη στιγμή, η Ελλάδα προχώρησε σε διεθνή καταγγελία, επισημαίνοντας τη σαφή παραβίαση του άρθρου 2.4 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, που απαγορεύει την απειλή ή χρήση βίας.
Η ανάκληση του casus belli παραμένει διαχρονική ελληνική θέση και καταγράφεται συστηματικά στις ετήσιες εκθέσεις προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στα ψηφίσματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ως προϋπόθεση για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας.
Η Ελλάδα επαναλαμβάνει ότι η επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα, το οποίο θα ασκηθεί όταν και όπως κριθεί σκόπιμο. Η πλήρης άρση του casus belli αποτελεί, εξάλλου, θεμέλιο για την καλλιέργεια σχέσεων καλής γειτονίας και σεβασμού του διεθνούς δικαίου, απαραίτητα στοιχεία για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.