Ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς της εποχής μας, ο Robert M. Wilson, πέθανε σε ηλικία 83 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα έργο που επανακαθόρισε τα όρια του σύγχρονου θεάτρου.
Ο Robert M. Wilson δεν υπήρξε απλώς ένας σκηνοθέτης: ήταν ένας δημιουργός εικόνων, αρχιτέκτονας του φωτός και του ήχου, καλλιτέχνης που αντιμετώπιζε τη σκηνή σαν εικαστική εμπειρία. Οι παραστάσεις του έμοιαζαν περισσότερο με καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις ή με κινηματογραφικά τοπία, παρά με κλασικές θεατρικές φόρμες. Στο έργο του, το φως αποτελούσε θεατρική πράξη και η σιωπή μια μορφή επικοινωνίας.
Το ελληνικό κοινό είχε την ευκαιρία να βιώσει από κοντά τη μοναδική του αισθητική, μέσα από πλήθος παραστάσεων που φιλοξενήθηκαν στην Ελλάδα. Η τελευταία του εμφάνιση στη χώρα ήταν η παράσταση «Τρεις Ψηλές Γυναίκες» του Έντουαρντ Άλμπι, την οποία υπέγραψε ο ίδιος σκηνοθετικά.
Η εν λόγω παραγωγή έκανε πρεμιέρα στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και συνέχισε στο Θέατρο Ολύμπια, παρουσιάζοντας μια διαφορετική όψη της τέχνης του Wilson — έναν σκηνοθετικό τόνο εσωτερικής έντασης, συναισθηματικής φόρτισης και αυστηρής μορφικής πειθαρχίας.
Ο Wilson διατηρούσε σταθερή παρουσία στη διεθνή θεατρική σκηνή, ενώ η σχέση του με το ελληνικό κοινό υπήρξε βαθιά και διαρκής. Οι παραστάσεις του αποτελούσαν σημεία αναφοράς, επιβεβαιώνοντας τη θέση του ως ενός από τους κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής του με ισχυρό αντίκτυπο και στην ελληνική πολιτιστική ζωή. Ανάμεσά τους, το «Κουαρτέτο» του Χάινερ Μύλλερ που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2007, η «Οδύσσεια» το 2012 στο Εθνικό Θέατρο, καθώς και ο «Οιδίποδας» που σκηνοθέτησε το 2019 στην Επίδαυρο. Το 2022, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσίασε τον «Οθέλλο» του Βέρντι υπό τη δική του καθοδήγηση, μέσα από ένα τολμηρό, εικαστικό πρίσμα.
Η είδηση του θανάτου του γνωστοποιήθηκε μέσω της επίσημης ιστοσελίδας του, όπου δημοσιεύτηκε σχετική ανακοίνωση προς τιμήν του καλλιτέχνη. Ο Wilson απεβίωσε την Πέμπτη 31 Ιουλίου, στο Water Mill της Νέας Υόρκης, μετά από σύντομη αλλά σοβαρή ασθένεια. Μέχρι τις τελευταίες του ημέρες παρέμεινε ενεργός δημιουργικά, επιδεικνύοντας αφοσίωση και εσωτερική δύναμη.
“Με μεγάλη λύπη ανακοινώνουμε το θάνατο του Robert M. Wilson, καλλιτέχνη, σκηνοθέτη θεάτρου και όπερας, αρχιτέκτονα, σκηνογράφου και σχεδιαστή φωτισμών, εικαστικού καλλιτέχνη και ιδρυτή του The Watermill Center.
Ο Γουίλσον άφησε την τελευταία του πνοή ήρεμα σήμερα, στο Water Mill της Νέας Υόρκης, έπειτα από σύντομη αλλά επιθετική ασθένεια.
Αν και αντιμετώπισε τη διάγνωση με καθαρό μυαλό και αποφασιστικότητα, ένιωθε την ανάγκη να συνεχίσει να εργάζεται και να δημιουργεί μέχρι το τέλος. Τα έργα του για το θέατρο, τα έργα του σε χαρτί, τα γλυπτά και τα βίντεο πορτρέτα του, καθώς και το The Watermill Center, θα παραμείνουν η καλλιτεχνική κληρονομιά του Robert Wilson“, αναφέρεται στην ανακοίνωση.
Ο Robert Wilson γεννήθηκε το 1941 στο Ουέικο του Τέξας και αφιέρωσε περισσότερα από εξήντα χρόνια σε πάνω από διακόσιες πρωτοποριακές παραστάσεις, αφήνοντας το στίγμα του στον κόσμο της θεατρικής σκηνοθεσίας, της όπερας, των εικαστικών και της σκηνογραφίας. Ήταν από τους πρώτους που προσέγγισαν το θέατρο ως χώρο συνάντησης όλων των τεχνών, μετασχηματίζοντας τη σκηνή σε ολική αισθητική εμπειρία.
Για εκείνον, φως, ήχος, αντικείμενα, κίνηση και σκηνικός χώρος αποτελούσαν πτυχές μιας ενιαίας εικαστικής γλώσσας. Καλλιτέχνης πολύπλευρος — σκηνοθέτης, συγγραφέας, σκηνογράφος, εικαστικός, περφόρμερ, χορογράφος και αρχιτέκτονας — δημιούργησε έναν μοναδικό κόσμο, στον οποίο η σιωπή, το φως και ο χρόνος πρωταγωνιστούσαν.
Μεγάλωσε σε ένα αυστηρό περιβάλλον, παλεύοντας με το τραύλισμα και την εσωστρέφεια. Η συνάντησή του με την Byrd Hoffman, χορεύτρια και θεραπεύτρια, αποδείχθηκε καθοριστική: η τελετουργική κίνηση που του μετέδωσε έγινε θεμέλιο της αισθητικής του.
Ξεκίνησε τις σπουδές του στην αρχιτεκτονική στο Pratt Institute της Νέας Υόρκης, όμως σύντομα αφοσιώθηκε στο θέατρο. Ίδρυσε την ομάδα Byrd Hoffman School of Byrds και, σε ηλικία 24 ετών, μετά από προσωπική κρίση και απόπειρα αυτοκτονίας, επανήλθε με δυναμική και πρωτοποριακή ματιά που συγκλόνισε τη Νέα Υόρκη.
Από την αρχή της καριέρας του, απέφυγε τη συμβατική αφήγηση και τον ρεαλισμό. Αντιμετώπιζε τη σκηνή ως ένα αφαιρετικό πεδίο γεμάτο φαντασία και εσωτερική ένταση. Επηρεασμένος από το Teatro-Immagine και προσωπικότητες όπως ο Strehler και ο Visconti, υπήρξε βασικός εκπρόσωπος του λεγόμενου Image Theatre.
Το διεθνές του κύρος καθιερώθηκε μέσα από έργα όπως το «Deafman Glance» και κυρίως το «Einstein on the Beach» (1976), σε συνεργασία με τον Philip Glass – μια όπερα χωρίς πλοκή, χωρίς πράξεις και άριες, γεμάτη από εικόνες και ήχους. Όπως ο ίδιος είχε δηλώσει: «Όταν πάω στην όπερα, θέλω να ακούσω τη μουσική. Κλείνω τα μάτια μου. Η πρόκληση είναι πώς θα μείνω με τα μάτια ανοιχτά. Πώς αυτό που βλέπω θα με βοηθήσει να ακούσω καλύτερα.»
Η παγκόσμια αναγνώριση ήρθε με την εμβληματική «Αϊνστάιν στην Ακρογιαλιά» και από εκεί και πέρα άνοιξε νέους δρόμους με έργα που συνέδεαν την performance με την εγκατάσταση και τη μουσική σύνθεση.
Ο Wilson συνεργάστηκε με καλλιτέχνες από διαφορετικούς χώρους — μεταξύ άλλων με τη Sylvie Guillem, τον Tom Waits, τον Lou Reed, τον David Byrne και τη Jessye Norman. Σκηνοθέτησε έργα από Σαίξπηρ και Τσέχωφ έως Όμηρο και Μύλλερ, πάντα μέσα από την οπτική του γλώσσα που βασιζόταν στη γεωμετρία του φωτός και του σώματος.
Από το 1995 και για τρεις δεκαετίες, ο Wilson ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από το Watermill Center στο Λονγκ Άιλαντ – έναν καλλιτεχνικό οργανισμό που λειτουργούσε ως φυτώριο νέων δημιουργών από όλο τον κόσμο, με επίκεντρο την πειραματική έκφραση.
Τιμήθηκε με πολυάριθμες διεθνείς διακρίσεις, ανάμεσά τους δύο βραβεία UBU, το Χρυσό Λιοντάρι της Μπιενάλε της Βενετίας και το Praemium Imperiale το 2023, καθώς και πλήθος τιμητικών βραβείων σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία.
Από το επτάωρο “The Life and Times of Joseph Stalin” μέχρι την επταήμερη performance KA MOUNTAIN στο Ιράν με 700 συμμετέχοντες, ο χρόνος στο έργο του Wilson λειτουργούσε ως εύπλαστο στοιχείο: ρυθμιζόταν, επεκτεινόταν και μετατρεπόταν σε εμπειρία.