Τι είναι οι ορμόνες και πώς «μιλάνε» στον εγκέφαλο
Οι ορμόνες είναι χημικοί «αγγελιοφόροι» που παράγονται από αδένες, όργανα και ιστούς και κυκλοφορούν μέσω του αίματος, δεσμεύονται σε συγκεκριμένους υποδοχείς και δίνουν σήματα στο σώμα για να δράσει.
Περισσότερες από 50 ορμόνες έχουν αναγνωριστεί στον άνθρωπο. Συμμετέχουν σε διαδικασίες όπως ανάπτυξη, αναπαραγωγή, ύπνος, μεταβολισμός και – σημαντικό για εμάς εδώ – ψυχική υγεία.
Η επίπτωση στις γυναίκες: εμμηνορρυσιακό κύκλο, εγκυμοσύνη, εμμηνόπαυση
Στις γυναίκες, οι ορμονικές μεταβολές έχουν έντονη επίδραση στη διάθεση. Προ της περιόδου, όταν τα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης πέφτουν, αρκετές γυναίκες βιώνουν ευερεθιστότητα, κόπωση, άγχος ή λύπη — και σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να αναπτυχθεί Προ-εμμηνορρυσιακή Διαταραχή (PMDD).
Αντίθετα, λίγο πριν την ωορρηξία, όταν τα οιστρογόνα είναι υψηλά, πολλές γυναίκες αναφέρουν αίσθημα ευεξίας και χαρά. Επίσης, κατά την εγκυμοσύνη και την περίοδο μετά τον τοκετό παρατηρούνται σημαντικές ορμονικές διακυμάνσεις, που συχνά συνδέονται με κατάθλιψη μετά τον τοκετό σε ένα ποσοστό γυναικών.
Η μετάβαση προς την εμμηνόπαυση συνοδεύεται από έντονες διακυμάνσεις των ορμονών, που σε κάποιες γυναίκες προκαλούν συμπτώματα όπως ευερεθιστότητα, διαταραχές ύπνου και διακυμάνσεις στη διάθεση.
Οι άνδρες και οι ορμόνες
Οι άνδρες επίσης βιώνουν ορμονικές αλλαγές με την πάροδο της ηλικίας — με μείωση της τεστοστερόνης — και υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτές οι αλλαγές μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική διάθεση. Η επίδραση δεν είναι τόσο απότομη όσο στις γυναίκες, αλλά για μερικούς μπορεί να οδηγήσει σε μεταβολές της διάθεσης ή της ενέργειας.
Ο άξονας στρες και η επίδραση της κορτιζόλης
Η ορμόνη του στρες, η κορτιζόλη, απελευθερώνεται όταν το σώμα αντιλαμβάνεται κινδύνους ή πίεση. Σε φυσιολογικές συνθήκες ενεργοποιείται ένας μηχανισμός αρνητικής ανάδρασης που σιγά-σιγά καταστέλλει περαιτέρω έκκριση.
Ωστόσο, σε χρόνιο στρες, ο μηχανισμός αυτός δυσλειτουργεί: η κορτιζόλη μένει υψηλή, προκαλεί φλεγμονή στον εγκέφαλο και βλάβες σε περιοχές όπως ο ιππόκαμπος και η αμυγδαλή — περιοχές κρίσιμες για μνήμη, συγκέντρωση και έλεγχο συναισθημάτων.
Άλλες ορμόνες με ρόλο στη διάθεση
- Ωκυτοκίνη: συχνά αναφέρεται ως η «ορμόνη της αγάπης». Δρα σε δεσμούς εμπιστοσύνης και τρυφερότητας, και μπορεί να μειώνει τα επίπεδα στρες.
- Θυροειδικές ορμόνες (Τ3, Τ4): αν η παραγωγή είναι υπερβολική, μπορεί να προκαλέσει άγχος· αν είναι πολύ χαμηλή, μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη. Η διόρθωση των επιπέδων συχνά βελτιώνει τη διάθεση.
Θεραπείες και νέες προσεγγίσεις
Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ορμόνες επηρεάζουν τον εγκέφαλο ανοίγει δρόμους για στοχευμένες θεραπείες. Για παράδειγμα:
- Η φαρμακευτική ουσία Brexanolone, που μιμείται την allopregnanolone (παράγωγο της προγεστερόνης), έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη θεραπεία της κατάθλιψης μετά τον τοκετό.
- Η υπόθεση ότι συνδυασμός τεστοστερόνης και αντικαταθλιπτικών θα μπορούσε να βελτιώσει τη θεραπεία της κατάθλιψης σε άνδρες με χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης μελετάται.
- Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (HRT) σε γυναίκες που περνούν την κλιμακτήριο έχει δείξει ότι σε κάποιες περιπτώσεις βελτιώνει τη διάθεση — αλλά δεν «λειώνει» για όλους τους ασθενείς.
Η μεγάλη πρόκληση
■ Η ευαισθησία: Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι στις ορμονικές αλλαγές — άλλοι «διέρχονται» τις μεταβολές σχεδόν αδιάφορα.
■ Η αιτιολογία δεν είναι πάντα καθαρή: Δεν γνωρίζουμε πάντα πώς ή γιατί μια ορμόνη επηρεάζει τη διάθεση με συγκεκριμένο τρόπο σε κάποιο άτομο.
■ Ο συνδυασμός με άλλους παράγοντες: Κληρονομικότητα, τρόπος ζωής, ύπνος, διατροφή και ψυχολογικές πιέσεις αλληλεπιδρούν με τις ορμονικές μεταβολές.
Πηγές:
Cortisol and Major Depressive Disorder — Translating Findings From Basic Research into Clinical Practice — ανασκόπηση της σχέσης της κορτιζόλης με το άξονα HPA και τη σοβαρή κατάθλιψη
Oxytocin: Narrative Expert Review of Current Perspectives on the Brain Hormone — σχέση της ωκυτοκίνης με κοινωνικές συμπεριφορές, άγχος και συναίσθημα
Effects of Hormone Therapy on Cognition and Mood — μελέτη για το πώς η ορμονική θεραπεία επηρεάζει νοητικές λειτουργίες και διάθεση σε γυναίκες.
Steroid Hormones and Their Action in Women’s Brains — ανασκόπηση για το πώς οι στεροειδείς ορμόνες (π.χ. οιστρογόνα, προγεστερόνη) επηρεάζουν περιοχές του εγκεφάλου σχετικές με τη διάθεση.
The Impact of HPA Axis Dysregulation and Neuroinflammation on the Hippocampus — μελέτη για τις συνέπειες της χρόνιας ενεργοποίησης του άξονα HPA (και διαταραχής κορτιζόλης) σε περιοχές όπως ο ιππόκαμπος, σε σχέση με κατάθλιψη.