Όπως το σώμα, έτσι και ο εγκέφαλος υφίσταται φυσιολογικές μεταβολές με την πάροδο των ετών — ακόμη και αν αυτές δεν είναι πάντοτε εμφανείς. Η συρρίκνωση του εγκεφαλικού όγκου και η φθορά των συνδέσεων μεταξύ των νευρώνων συγκαταλέγονται στις βασικότερες βιολογικές αλλαγές που συνδέονται με τη γήρανση.
Αυτές οι εξελίξεις σχετίζονται με τη σταδιακή πτώση των νοητικών ικανοτήτων και τη δυσκολία στη συγκράτηση πληροφοριών ή στην αφομοίωση νέων δεξιοτήτων. Παράλληλα, αυξάνεται και ο κίνδυνος εμφάνισης άνοιας — ένας όρος που περιλαμβάνει καταστάσεις όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και άλλες συναφείς διαταραχές.
Ωστόσο, υπάρχουν καθημερινές πρακτικές που μπορούν να μειώσουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης νοητικής έκπτωσης ή άνοιας και να επιβραδύνουν τη φθορά των εγκεφαλικών λειτουργιών.
«Μπορούμε να φανταστούμε τους παράγοντες κινδύνου και προστασίας σαν δύο πλευρές μιας ζυγαριάς», σχολιάζει ο Joel Salinas, αναπληρωτής καθηγητής Νευρολογίας στο NYU Grossman School of Medicine. Όπως εξηγεί, ακόμη και σε άτομα με έντονο γενετικό υπόβαθρο άνοιας, υπάρχουν τρόποι να ενισχύσουν τη «ζυγαριά» υπέρ της προστασίας τους.
Σύμφωνα με επιστημονική μελέτη του 2024, που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό Lancet, σχεδόν το 50% των περιστατικών άνοιας παγκοσμίως θα μπορούσε να αποτραπεί ή να καθυστερήσει, εφόσον εφαρμοστούν αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις συνθήκες διαβίωσης.
Βασικές συνήθειες για τη διατήρηση της πνευματικής διαύγειας
Η τακτική άσκηση δεν συμβάλλει μόνο στη φυσική κατάσταση αλλά ενισχύει και την πνευματική εγρήγορση. Άτομα που γυμνάζονται συστηματικά έχουν υψηλότερο εγκεφαλικό όγκο, όπως προκύπτει από μετα-ανάλυση 58 ερευνών του 2022, που έδειξε μείωση του κινδύνου άνοιας σε όσους διατηρούν σωματική δραστηριότητα.
Ο καθηγητής Lon Schneider του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας σημειώνει ότι ακόμα και ήπιες μορφές άσκησης προσφέρουν οφέλη, ενώ ο Joel Salinas επισημαίνει πως οι ασθενείς με σταθερό πρόγραμμα γυμναστικής παρουσιάζουν καλύτερες γνωστικές επιδόσεις.
Οι διεθνείς οδηγίες προτείνουν τουλάχιστον 150 λεπτά εβδομαδιαίας άσκησης μέτριας έντασης, όπως γρήγορο περπάτημα.
Καλή καρδιαγγειακή υγεία σημαίνει και υγιής εγκέφαλος
Οι παράγοντες που απειλούν την καρδιά – όπως η υπέρταση, η παχυσαρκία, το κάπνισμα, το αυξημένο σάκχαρο ή η χοληστερόλη – αποτελούν και βασικούς παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση άνοιας. Η φροντίδα της καρδιάς ενισχύει ταυτόχρονα και τις γνωσιακές λειτουργίες.
Η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο
Η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες, αντιοξειδωτικά και υγιή λιπαρά, όπως η μεσογειακή διατροφή ή η δίαιτα DASH, έχει συσχετιστεί με βραδύτερη γνωσιακή φθορά και μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης Αλτσχάιμερ.
Ιδιαίτερα, η δίαιτα MIND, που αποτελεί συνδυασμό της μεσογειακής και της DASH, έχει σχεδιαστεί ειδικά για την ενίσχυση της εγκεφαλικής υγείας. Έρευνα του 2023 στο περιοδικό JAMA Psychiatry έδειξε πως όσοι την ακολουθούν έχουν μειωμένο κίνδυνο εκδήλωσης άνοιας. Μάλιστα, η δίαιτα αυτή ίσως υπερτερεί άλλων σε ό,τι αφορά την ενίσχυση της μνήμης και της σκέψης.
Η σημασία της όρασης, της ακοής και των κοινωνικών σχέσεων
Σύμφωνα με τη Susan Resnick από το National Institute on Aging των ΗΠΑ, η επιστημονική κοινότητα εξετάζει εντατικά και άλλους καθοριστικούς παράγοντες, πέρα από τη διατροφή και την άσκηση.
Η κοινωνική απομόνωση έχει αποδειχθεί ότι επιταχύνει την πτώση των νοητικών λειτουργιών. Μελέτες σε ανθρώπους ηλικίας άνω των 80 ετών που διατηρούν εξαιρετική μνήμη, υποδεικνύουν πως οι στενές, ποιοτικές διαπροσωπικές σχέσεις είναι κοινός παρονομαστής στην ευεξία τους.
Η κοινωνική αλληλεπίδραση ενισχύει το γνωσιακό απόθεμα, μειώνει τα επίπεδα στρες και περιορίζει τη φλεγμονή, προστατεύοντας τον εγκέφαλο.
Τα αισθητήρια προβλήματα έχουν επίσης βαρύτητα. Η απώλεια ακοής και όρασης σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας. Η ελλιπής διόρθωση των αισθητηριακών ελλειμμάτων μπορεί να μειώσει την εγκεφαλική δραστηριότητα, την κοινωνική συμμετοχή και τη σωματική κινητικότητα.
Ενθαρρυντικά ευρήματα δείχνουν ότι η χρήση ακουστικών βοηθημάτων ενδέχεται να επιβραδύνει τη γνωσιακή κάμψη. Αντίστοιχα, οι τακτικοί οφθαλμολογικοί έλεγχοι και η έγκαιρη αντιμετώπιση προβλημάτων όρασης κρίνονται αναγκαίοι.
