Η παγκόσμια ζήτηση για τις σπάνιες γαίες έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια και εξακολουθεί να σημειώνει ανοδική πορεία, ενώ εντείνονται οι προσπάθειες για την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων που θα μπορούσαν να μειώσουν την εξάρτηση της Δύσης από την Κίνα, η οποία εξακολουθεί να κυριαρχεί στην παραγωγή τους. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει εκφράσει ανοιχτά το ενδιαφέρον του για τα κοιτάσματα σπανίων γαιών στην Ουκρανία και τη Γροιλανδία, γεγονός που αναδεικνύει τη στρατηγική τους σημασία.
Οι σπάνιες γαίες (Rare Earth Elements) είναι κρίσιμες για τη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας και τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, γεγονός που τις καθιστά εξαιρετικά πολύτιμες και περιζήτητες. Υπάρχουν 17 διαφορετικά στοιχεία που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, τα οποία βρίσκονται στον φλοιό της Γης. Αν και δεν είναι πραγματικά σπάνια, συχνά δεν εντοπίζονται σε επαρκείς συγκεντρώσεις ώστε να είναι οικονομικά βιώσιμη η εξόρυξή τους.
Προϊόντα όπως κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ηλεκτρικά οχήματα, καταλύτες, μπαταρίες, ανεμογεννήτριες, ηλιακά πάνελ, ιατρικά μηχανήματα, αμυντικά συστήματα και διαστημικοί δορυφόροι βασίζονται στις σπάνιες γαίες. Παράλληλα, αποτελούν βασικό στοιχείο της ενεργειακής μετάβασης, καθώς χρησιμοποιούνται σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Ακόμη και η Κίνα, που διατηρεί τον παγκόσμιο έλεγχο στην παραγωγή τους, επιδιώκει να αποκτήσει πρόσβαση σε κοιτάσματα εκτός των συνόρων της. Έχει ήδη προσπαθήσει να εδραιώσει την παρουσία της στη Γροιλανδία και στο παρελθόν έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον ακόμη και για ενδεχόμενα κοιτάσματα στην Ελλάδα.
Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ – Κίνας για τις σπάνιες γαίες
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές από την Κίνα, η οποία εκτιμάται ότι ελέγχει το 90% της παγκόσμιας παραγωγής. Μετά την πρόσφατη απόφαση του Πεκίνου να περιορίσει τις εξαγωγές υλικών υψηλής τεχνολογίας προς τις ΗΠΑ, ως απάντηση στους αμερικανικούς περιορισμούς στις εξαγωγές ημιαγωγών, οι δυτικές δυνάμεις εντείνουν τις προσπάθειες για εναλλακτικές πηγές προμήθειας.
Το Tanbreez στη Γροιλανδία κατατάσσεται ως το μεγαλύτερο κοίτασμα σπανίων γαιών στον κόσμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν επίσης κοιτάσματα σπανίων γαιών, όμως η χαμηλή συγκέντρωσή τους και το υψηλό κόστος εξόρυξης καθιστούν την εκμετάλλευσή τους δύσκολη. Στην Κίνα, αντίθετα, το χαμηλότερο εργατικό κόστος και οι περιορισμένες περιβαλλοντικές ανησυχίες ευνοούν την εξορυκτική δραστηριότητα.
Ουκρανία και Γροιλανδία στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος
Η αυξημένη παγκόσμια ζήτηση για σπάνιες γαίες έχει οδηγήσει στην αναζήτηση νέων πηγών, με την Ουκρανία και τη Γροιλανδία να βρίσκονται στο επίκεντρο. Πρόσφατα, ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε ότι η στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ προς την Ουκρανία θα πρέπει να συνοδεύεται από εγγυήσεις, όπως η πρόσβαση στα κοιτάσματά της.
Δεν είναι σαφές κατά πόσο τα αποθέματα σπανίων γαιών της Ουκρανίας είναι αξιοποιήσιμα, ωστόσο διαθέτει μεγάλες ποσότητες λιθίου, ενός ορυκτού κρίσιμου για τη βιομηχανία των μπαταριών. Σύμφωνα με αναφορές, σημαντικά κοιτάσματα λιθίου βρίσκονται στην ανατολική Ουκρανία, ιδιαίτερα στις περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, που έχουν πλέον περάσει υπό ρωσικό έλεγχο μετά την εισβολή του 2022.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε μια προσπάθεια διασφάλισης πόρων, υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με τη Γροιλανδία τον Νοέμβριο του 2023, εξασφαλίζοντας πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες.
Η Γροιλανδία και οι γεωπολιτικές ισορροπίες
Η Γροιλανδία διαθέτει μεγάλα αποθέματα σπανίων γαιών, αν και μέχρι στιγμής δεν έχουν αξιοποιηθεί σε σημαντικό βαθμό. Το ενδιαφέρον του Τραμπ για την περιοχή δεν είναι καινούριο, καθώς το 2019 είχε εκφράσει πρόθεση να αγοράσει το νησί από τη Δανία.
Όπως σημειώνει ο Πέτρος Τζεφέρης, διευθυντής στο Τμήμα Ορυκτών Πρώτων Υλών του ελληνικού Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η γεωπολιτική σημασία της Γροιλανδίας δεν περιορίζεται μόνο στα αποθέματα των σπανίων γαιών, αλλά περιλαμβάνει στρατηγικές ναυτιλιακές διαδρομές στην Αρκτική, γεγονός που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των ΗΠΑ ήδη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η Γροιλανδία είναι πλούσια σε ανεκμετάλλευτα αποθέματα ορυκτών, σπάνιων γαιών και υδρογονανθράκων, ενώ διαθέτει πολλές από τις πρώτες ύλες που είναι απαραίτητες για την ενεργειακή μετάβαση, όπως ο γραφίτης και το λίθιο. Ωστόσο, η απαγόρευση εξερεύνησης κοιτασμάτων με υψηλή συγκέντρωση ουρανίου, που τέθηκε σε ισχύ το 2021, έχει επιβραδύνει την ανάπτυξη του εξορυκτικού τομέα.
Οι σπάνιες γαίες ως ο “νέος χρυσός”
Η συνεχιζόμενη γεωπολιτική διαμάχη για τις σπάνιες γαίες μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας δείχνει πόσο σημαντικές είναι για την παγκόσμια οικονομία και την τεχνολογική εξέλιξη. Σύμφωνα με μελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο υπέδαφος της Γροιλανδίας βρίσκονται 25 από τα 34 κρίσιμα ορυκτά, συμπεριλαμβανομένου του γραφίτη και του λιθίου. Τα αποθέματα σπανίων ορυκτών στο νησί εκτιμώνται σε 1,5 εκατομμύριο τόνους, ποσότητα που αντιστοιχεί στο 20% των παγκόσμιων αποθεμάτων και μπορεί να καλύψει το 25% της σημερινής ζήτησης.
Η αυξανόμενη σημασία των σπανίων γαιών τις καθιστά ζωτικής σημασίας για τη βιομηχανία, την τεχνολογία και την άμυνα, ενώ οι χώρες με πρόσβαση σε μεγάλα αποθέματα αποκτούν στρατηγικό πλεονέκτημα στις διεθνείς ισορροπίες.
